Język odziedziczony a język obcy

Dwujęzyczność dzieci mieszkających poza krajem pochodzenia stanowi przedmiot licznych badań, m.in. z zakresu językoznawstwa, psycholingwistyki, pedagogiki czy logopedii.

W przypadku dzieci polskich wychowywanych na emigracji mamy do czynienia najczęściej z dwujęzycznością sukcesywną, czyli przyswajaniem drugiego języka po nabyciu podstaw języka ojczystego. W praktyce jednak język polski, mimo że bywa językiem rodziców, nie zawsze jest pierwszym językiem dziecka – co rodzi pytania o jego status jako języka ojczystego, odziedziczonego lub obcego.

Język polski jako język odziedziczony i język obcy

W literaturze przedmiotu coraz częściej pojawia się pojęcie języka odziedziczonego (ang. heritage language), które odnosi się do sytuacji, gdy dziecko nabywa język przodków w warunkach ograniczonego kontaktu społecznego. Taki język bywa używany głównie w domu, rzadziej w szerszym otoczeniu, co skutkuje asymetrią między kompetencją rozumienia a produkcją językową. Język odziedziczony różni się od języka obcego – który jest przyswajany w sposób formalny, z ograniczonym kontekstem emocjonalnym i kulturowym (Polinsky & Kagan, 2007).

Dzieci wychowujące się w polskich rodzinach za granicą często wykazują cechy użytkowników języka odziedziczonego. Choć rozumieją mowę rodziców, nie zawsze potrafią mówić po polsku swobodnie, a ich wypowiedzi bywają skrótowe lub mieszane językowo. To zjawisko nie jest oznaką deficytu, lecz typowym objawem sytuacji nierównomiernej ekspozycji na język i potrzebuje wsparcia, nie korekty.

Rozwój językowy dzieci dwujęzycznych

Zgodnie z badaniami Grosjeana (2010), dzieci dwujęzyczne przyswajają języki w zależności od ich funkcji i kontekstu użycia. Nie wystarczy, że dziecko słyszy język – musi mieć możliwość używania go w różnorodnych sytuacjach, z różnymi rozmówcami. Dzieci uczące się dwóch języków często wykazują nierówny rozwój w obu systemach – nie należy tego mylić z opóźnieniem mowy. Mieszanie języków (tzw. code-switching) jest naturalnym i funkcjonalnym zjawiskiem u dzieci dwujęzycznych (Genesee, 2008).

Rola rodziców i środowiska domowego

Rodzice mają kluczowe znaczenie w utrzymaniu i rozwijaniu języka mniejszościowego. Ich konsekwencja w używaniu języka polskiego, angażowanie dziecka w aktywności językowe (czytanie, rozmowy, bajki) oraz pozytywne nastawienie do dwujęzyczności wpływają na efektywność przyswajania języka. Cummins (2000) podkreśla, że wspieranie języka ojczystego nie tylko nie hamuje, ale wręcz ułatwia rozwój drugiego języka, ponieważ procesy językowe mają wspólną bazę poznawczą.

Wsparcie logopedyczne dzieci dwujęzycznych

Diagnoza dzieci dwujęzycznych wymaga podejścia uwzględniającego dwa systemy językowe oraz środowisko społeczne dziecka. Według wytycznych International Association of Logopedics and Phoniatrics – IALP (2019), ocena powinna być prowadzona w obu językach, najlepiej w naturalnych warunkach. Sygnały, które mogą wskazywać na potrzebę konsultacji logopedycznej, to: brak mowy w obu językach do 2. roku życia, trudności z rozumieniem w obu językach, brak inicjatywy komunikacyjnej, regres mowy lub zaburzenia artykulacyjne utrzymujące się w obu językach.

Podsumowanie

Dwujęzyczność dzieci polskiego pochodzenia żyjących poza granicami kraju to zjawisko powszechne, ale wymagające świadomego wsparcia. Rozróżnienie między językiem odziedziczonym a obcym pomaga lepiej zrozumieć potrzeby dzieci i dostosować metody edukacyjne i terapeutyczne. Rodzina, środowisko oraz specjaliści powinni współpracować na rzecz wspierania rozwoju językowego dzieci w obu językach, nie porównując ich do dzieci jednojęzycznych, lecz uznając ich wyjątkowy potencjał poznawczy i kulturowy.

Bibliografia

1. Bialystok, E. (2001), Bilingualism in development: Language, literacy, and cognition, Cambridge University Press.
2. Cummins, J. (2000), Language, power and pedagogy: Bilingual children in the crossfire, Multilingual Matters.
3. Genesee, F. (2008), Dual language learning in the global village [w:] Pathways to multilingualism: Evolving perspectives on immersion education, Multilingual Matters.
4. Grosjean, F. (2010), Bilingual: Life and reality, Harvard University Press.
5. International Expert Panel on Multilingual Children’s Speech (2012), Multilingual children with speech sound disorders: Position paper, Charles Sturt University.
6. Polinsky, M., & Kagan, O. (2007), Heritage languages: In the 'wild’ and in the classroom, Language and Linguistics Compass.